Het is nogal een boek. Met een omvang van bijna 800 pagina’s en een gewicht van 3,6 kilo durf je er je eettafel niet eens aan bloot te stellen, laat staan je salontafel. Maar mocht je het hoe dan ook willen bestellen en het ook van begin tot eind gaan lezen, dan heb je dus ook wat. Aangekomen bij de laatste bladzijde van Kassen in Nederland 1650-1950 weten hedendaagse moestuiniers en hoveniers dan ongetwijfeld daar echt álles van en zitten ze bij een praatje over de heg nooit meer over een onderwerp verlegen.

Absoluut verbluffend

Het dit jaar verschenen standaardwerk kost € 105 en is via deze website te verkrijgen, mits ten minste vijftig andere liefhebbers het ook in huis willen halen. Dat zit zo: het verschijnt vooralsnog alleen in druk als dat minimumaantal belangstellenden wordt gehaald, en tot die tijd staat je als potentiële koper voor onbepaalde tijd op de wachtlijst. Wij wachten nu sinds een maandje heel geduldig op dat moment.

Gelukje wel: iedereen kan diezelfde dikke pil op dezelfde site ook gewoon gratis downloaden en hem op je computer of tablet gaan doorspitten. Hebben we ook (alvast) gedaan, en werkelijk: je hoeft niet in het Westland of in Aalsmeer te wonen en/of te werken om je te laven aan de immense hoeveelheid kennis en de foto’s (bijna 900) die erin zijn gestopt. Het is absoluut verbluffend.

Kas bij Cothen, foto Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE).

Ook een boek voor kwekers in de kleine kas

Zeker, een belangrijjk deel van het boek is gewijd aan de geschiedenis van de glastuinbouw in ons land en daarbuiten. Maar het besteedt ook uitvoerig aandacht aan de oranjerieën, kassen en koude en warme bakken die particuliere eigenaren door de eeuwen heen op hun eigen grond lieten verrijzen. Tegelijkertijd is het ook nog een vademecum voor bescheiden kwekers; het bevat een schat aan informatie over wát je wáárin teelt, en hóe.

Er zijn per slot van rekening nagenoeg net zo veel verschillende kassen als er soorten groenten, fruit en bloemen zijn. Elk type had (en soms nog heeft) zijn eigen constructie die doorgaans specifiek voor de teelt van één speciaal gewas was bestemd. De ananas, die in Nederland vanaf 1680 voor het eerst in de Amsterdamse en Leidse hortus en daarna ook op de buitenplaatsen van rijke hobbyïsten werd geteeld, vroeg om een heel andere behuizing dan bijvoorbeeld de heel arbeidsintensieve druif.

In Villa Augustus waren we erg in Kassen in Nederland geïnteresseerd omdat we natuurlijk zelf over twee historische kassen beschikken. In 2006 trof Daan van der Have, mede-eigenaar van Villa Augustus, beide exemplaren uit 1911 aan in Leidsche Rijn bij Utrecht. Hij wist ze ternauwernood te redden van de sloop en liet ze opnieuw opbouwen in onze moestuin (foto hierboven). Daar bleef het niet bij, want ook de monumentale druivenkas en de oranjerie in onze ‘zustertuin’ op het nabijgelegen Landgoed Dordwijk zijn dankzij Daan en compagnon Hans Loos in hun oude luister hersteld.

De kas op Landgoed Dordwijk.

In Kassen in Nederland staan ze beide vermeld in het hoofdstuk waarin de auteurs het nog resterende erfgoed binnen onze grenzen inventariseren. De vroegste kassen zijn die van de horti van onder meer Leiden, Utrecht en Amsterdam, waarvan de eerste stenen al in de zeventiende eeuw werden gelegd. Niettemin zijn er op het ogenblik vrijwel geen kassen meer die veel ouder zijn dan het midden van de negentiende eeuw. Behalve in de genoemde botanische tuinen zijn ze nog te bewonderen in een handvol voor het publiek opengestelde kastelen en buitenplaatsen, die alle de revue passeren in het boek.

Kas bij Nieuwersluis.

Wie maakt de vijftig vol?

Antieke kassen bestaan in de glastuinbouw helemaal niet meer, omwille van het simpele feit dat de schaalvergroting en de innovatie in die sector hand in hand gaan met de modernisering van het arsenaal. Los hiervan benadrukken de samenstellers van het boek daarin ook meermaals dat geen rijksdienst of wetenschappelijk instituut tot voor kort geïnteresseerd was in een studie over kassen en het gebruik daarvan in Nederland. Enfin, dat is met deze uitgave wel rechtgezet. Nu dus nog dat fysieke ‘kasboek’ zelf. Wie van de tuinliefhebbers onder onze lezers maakt de vijftig vol?

Meer informatie: Kassen in Nederland, 1650-1950 van Ben Kooij et al. wordt uitgegeven door Stichting In Arcadië. ISBN 978-90-816558-4-2 Website: kasseninnederland.nl