Het Dordrechts Museum wijdt in zijn 400-ste geboortejaar een indrukwekkende tentoonstelling aan het leven van Johan de Witt, die andere vader des vaderlands. Wie was deze onverschrokken staatsman privé? En wat vertelt de kunstgeschiedenis over de woelige tijden waarin hij zich als echtgenoot, politicus en opperbevelhebber van de Nederlandse oorlogsvloot staande moest zien te houden?

Aan de hand van onder meer zijn brieven en met tal van zeventiende-eeuwse schilderijen uit diverse Europese collecties eert het Dordrechts Museum de allicht beroemdste oud-inwoner van de stad. Combineer een bezoek aan De wereld van Johan de Witt, 1625-1672 (tot 7 december 2025) met een  bijpassend hotelarrangement van Villa Augustus. Meer over deze speciale aanbieding onder aan dit verhaal.

Adriaen Hanneman, Portret van Johan de Witt, 1652, olieverf op doek (detail), collectie Museum Boijmans.

Het is op 24 september precies 400 jaar geleden dat Johan de Witt in Dordrecht werd geboren, de stad waar zijn vader Jacob burgemeester was. Als telg van een streng gereformeerde regentenfamilie was het vanzelfsprekend dat ook hij werd klaargestoomd voor een leven in de politiek. Al van jongs af aan werden Johan en zijn oudere broer Cornelis er thuis van doordrongen dat hun toekomst wat dat betreft al tot in detail vastlag.

Uitzonderlijk intelligent

Voor Johan bleek dat allerminst een moeilijk te nemen hobbel. Behalve een product van zijn opvoeding was hij uitzonderlijk intelligent en ook karakterologisch uit het juiste hout gesneden. Hij was een kei in wiskunde en de beste van zijn klas op de Latijnse School. Geen wonder dus dat hij al 22-jarige leeftijd werd benoemd tot ‘pensionaris’ van Dordrecht, de bestuursfunctie  waarin hij zijn woonplaats bij de Staten van Holland vertegenwoordigde.

Amper zes jaar later, en inmiddels een gerespecteerd jurist, kon Johan al de kroon op die snelle carrière zetten. Met zijn benoeming tot raadpensionaris van Holland bekleedde hij het hoogste ambt in de machtigste provincie van de republiek die Nederland indertijd was. Daarmee kreeg hij direct ook ongekend veel verantwoordelijkheden op zijn bordje. Er woedde om de haverklap een zeeslag met de Engselsen, en binnenslands was er onophoudelijk gedoe tussen de Oranjes en koningsgezinden enerzijds en de uit de ‘gewone’ burgerij afkomstige, ‘vrije’ regenten anderzijds.

Pieter Fris (1627-1708), 'De moord op de gebroeders De Witt'.

Op straat vermoord en opgehangen

Die gewelddadige interne aangelegenheden hebben Johan en zijn broer Cornelis uiteindelijk letterlijk de kop gekost. Op 20 augustus 1672 werden ze door een bloeddorstige meute bij de Haagse Gevangenpoort gelyncht en daarna in stukken gesneden. En het kon nog gruwelijker: de lichaamsdelen werden door daders en omstanders als trofeeën mee van de plek des onheils genomen.

In het bij de tentoonstelling verschenen boek (uitgeverij W Books, € 29,95) staan al die verschillende en elkaar overlappende strijdtonelen beschreven. Tot aan diens dood bleef Johan bij dergelijke schermutselingen overeind dankzij zijn diplomatieke gaven en zijn talent om te ‘polderen’. Bang aangelegd was hij overigens ook niet. Met zijn vriend Michiel de Ruyter leidde hij de opeenvolgende oorlogen op zee tegen de Engelsen. Ondertussen moest hij in zijn eigen huishouden dan ook nog doorlopend veel schoteltjes in de lucht houden, want daarbinnen speelde zich eveneens het ene na het andere drama af.

Adriaen Hanneman, Portret van Wendela Bicker, 1657. Stichting Teding van Berkhout. 

Zijn vrouw Wendela Bicker bracht vijf dochters ter wereld, van wie er twee voortijdig stierven, en zij kende daarnaast nog een aantal miskramen. Dat de kindersterfte in de zeventiende eeuw ongekend hoog was, deed niets af aan het feit dat het verdriet erover net zo intens gevoeld werd als nu. Wendela zelf was helaas ook geen lang leven beschoren. Na een kort ziekbed overleefd ze al op haar 32-ste.

Ware liefde

Johan moet ontroostbaar zijn geweest; uit de bewaard gebleven brieven tussen hen beiden wordt wel duidelijk dat het huwelijk van de welgestelde Amsterdamse burgemeestersdochter en hem op ware liefde was gegrondvest en geen gearrangeerde verbintenis. Wendela was, zoals ze het zelf omschreef, zijn ‘tweede ziel’. Ze runden samen bovendien een warm gezin, waar familieleden, vrienden en andere hoogwaardigheidsbekleders vaak en graag over de vloer kwamen.

De DeWitts zaten ook dik in de spullen. Naar goed gebruik liet zowel de heer als de dame des huizes zich door de beste schilders uit het milieu vereeuwigen, zoals er in de verdere aankleding van hun huis niet op een paar florijnen werd gekeken. Wendela schreef in 1664 maar eens voor zichzelf op wat beiden tot dan toe aan bezittingen hadden verworven. Die inventaris telt ruim vierduizend items en beslaat 178 pagina’s. Alle vertrekken in hun ruime Haagse woning werden opgeluisterd met kunst, tapijten, juwelen, deftig meubilair en goudbehang.

Willem van de Velde II (1633-1703), Krijgsraad aan boord van de Eendracht op 24 mei 1665, ca. 1665. Collectie Frits Lugt, Fondation Custodia, Parijs. 

De kunstcollectie van Johan en Wendela was veelzijdig en zorgvuldig samengesteld. Hun eigen portretten waren onder anderen vervaardigd door de society-schilder Adriaen Hanneman, die van Wendela’s ouders door Jan Lievens. Het pronkstuk van de familiecollectie was een marmeren borstbeeld van Johan de Witt, gemaakt door Artus Quellinus. Op muzikaal gebied liet de DeWitts zich ook gelden: Johans (inwonende) vader speelde klavecimbel, Wendela de viola da gamba en Johan viool.

Evenementen bij de tentoonstelling

Het Dordrechts Museum stelt met deze tentoonstelling in woord en beeld een nieuw portret samen van Johan en zijn familie, alsmede van het kunsttijdperk waarin ze leefden. Een en ander wordt omlijst met twee culturele evenementen in Dordrecht zelf.

Op 12 juli treedt op het festival Big Rivers het oudste symfonieorkest van de stad op met een muzikaal eerbetoon aan Johan de Witt. Aan het gratis bij te wonen concert gaat een korte introductie over de tentoonstelling vooraf. Voorts kunnen bezoekers ervan ook mee op een De Witt-stadswandeling die elke zaterdag om 14.00 uur bij het Dordrechts Museum start. Meer informatie over beide evenementen en over de tentoonstelling zelf op dordrechtsmuseum.nl

Het De  Witt-hotelarrangement van Villa Augustus

Het Dordrechts Museum staat in het 400e geboortejaar stil bij het leven van Johan de Witt, een van de belangrijkste en bekendste politici uit de Nederlandse geschiedenis.

Boek een kamer in Villa Augustus en bezoek de tentoonstelling “De wereld van Johan de Witt” in het Dordrechts Museum. Het arrangement bestaat uit een overnachting inclusief ontbijt voor twee personen, gratis gebruik van twee fietsen en twee entreebewijzen voor het museum.

Bovendien ontvangt u de catalogus ‘De wereld van Johan De Witt 1625-1672’ en koffie met een taartje in het restaurant van Villa Augustus. Het arrangement kan hier online worden geboekt. Let op: het Dordrechts Museum is op maandagen gesloten.